Basınçlı kaplar; içlerinde akışkan taşıyan ya da depolayan, içsel ve dışsal basınçlara maruz kalan yüksek sızdırmazlık özelliği istenen depolar ve tanklar olarak tanımlanabilir. Basınçlı kaplarda bazı özel uygulamaların dışında genellikle iç basınç dış basınçtan fazladır. Daha yüksek basınçlı sıvı ve gazların üretiminde, taşınmasında ya da depolanmasında kullanılan küre, silindir biçimli küre, silindir ya da koni biçimli hacimlerin birleştirilmesinden oluşan atmosfere kapalı kaplardır”.

Basınçlı kapların emniyetle görevini yerine getirebilmesi için belirli aralıklarda kontrolden geçmesi gerekmektedir. Bu sebeple basınçlı kaplar tasarım, imalat ve kontrolleri ilgili standartlara uygun olarak yapılmalıdır. Ülkemizde basınçlı kapların kontrolünü ve muayenesini T.S.E ve Türk Loydu kurumları yapmakta ve takip etmektedir.

İlgili Yönetmelik

6331 sayılı “İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu” uyarınca yayımlanan İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği’nin Ek III Bölümünün 1.1. Maddesinde, “İş ekipmanlarının bakım, onarım ve periyodik kontrolleri, ilgili ulusal ve uluslararası standartlarda belirlenen aralıklarda ve kriterlerde, imalatçı verileri ile fen ve tekniğin gereklilikleri dikkate alınarak yapılır.” hükmü bulunmaktadır.

1-) Azami yılda bir kere olmak üzere; işletme basıncı belirlenen iş ekipmanları için işletme basıncı değeriyle, işletme basıncı belirlenmemiş iş ekipmanlarında ise azami basınç değeriyle her periyodik kontrolde hidrostatik test gerçekleştirilir.

2-) Azami üç yılda bir kere veya her önemli bakım ve onarım faaliyetinden sonra; iş ekipmanının üretim standardında belirtilen hidrostatik test basıncı değeriyle, üretim standardında bu değer yoksa azami basınç değerinin 1,5 katı değeriyle hidrostatik test gerçekleştirilir.” hükmüne yer vermiştir.

Basınçlı Kapların Sınıflandırılması

Basınçlı kapları konstrüksiyon, fonksiyon ve geometri gibi çeşitli parametrelere göre sınıflandırmak mümkündür.

Fonksiyon: Depo tankı. Proses kabı. Eşanjör.

Geometri: Silindirik. Küresel. Konik. Yatay/Dikey.

Konstrüksiyon: Tel cidarlı. Çok cidarlı. Dövme.

Servis: Kroyonejik. Buhar. Tehlikeli ürün. Alevli/Alevsiz.

Malzeme: Karbon çelik. Paslanmaz çelik. Alaşımlı çelik. Kompozit. Demir dışı.

Basınçlı kaplar yukarda yapılan sınıflandırmanın dışında ince cidarlı basınçlı kaplar ve kalın cidarlı basınçlı kaplar olarak da sınıflandırılabilir. Burada cidar kalınlıklarının çaplarına oranı 1:10’dan küçük basınçlı kaplar ince cidarlı, 1:10’dan büyük basınçlı kaplar ise kalın cidarlı basınçlı kaplar olarak adlandırılırlar.

Basınçlı Kapların Çeşitleri

Kullanıldıkları alanlar dikkate alınarak yapılan basınçlı kap çeşitleri aşağıdaki gibidir;

• Boru hatları,

• Kazanlar,

• Kompresörler,

• Hava tankları,

• LPG tankları,

• Hidrolik akışkan devreleri,

• Hidrofor (basınçlandırma sistemleri)

• Sınai gaz tankları,

• Soğutma üniteleri,

• Pnömatik akışkan devreleri,

• Gaz tüpleri,

• Kriyojenik tanklar,

• Otoklavlar (iç basınca dayanıklı kaplar) vb.

Basınçlı kapların kontrol süre ve kriterleri

EKİPMAN ADI	KONTROL PERİYODU (Azami Süre)	PERİYODİK KONTROL KRİTERLERİ
Buhar ve kızgın su kazanları	Standartlarda süre belirtilmemişse 1 Yıl	TS EN 12952 serisi, TS EN 12953 ve TS 497 serisi standartlarında belirtilen kriterlere uygun olarak yapılır.
Isıtma (Kalorifer, sıcak su ve benzeri) kazanları	Standartlarda süre belirtilmemişse 1 Yıl	TS EN 303 serisi, TS 497, TS 430, TS EN 14394+A1 ve TS EN 12828+A1standardında belirtilen kriterlere uygun olarak yapılır.
Kızgın yağ kazanları	Standartlarda süre belirtilmemişse 1 Yıl	DIN 4754-1 standardında belirtilen kriterlere uygun olarak yapılır.
Sıvılaştırılmış gaz tankları (LPG, ve benzeri) (yerüstü) (1)	Standartlarda süre belirtilmemişse 1 Yıl (yalnızca muayene) (10 yılın sonunda yeniden değerlendirme veya periyodik kontrol)	TS EN 13445-5, TS 1446, TS EN 12817 ve TS EN 12819 standartlarında belirtilen kriterlere uygun olarak yapılır.
Sıvılaştırılmış gaz tankları (LPG, ve benzeri) (yer altı) (1)	Standartlarda süre belirtilmemişse 1 Yıl (yalnızca muayene) (10 yılın sonunda yeniden değerlendirme)	S EN 13445-5, TS 1446, TS EN 12817, TS EN 12819 standartlarında belirtilen kriterlere uygun olarak yapılır.
Basınçlı hava ve gaz tankları (2)	Standartlarda süre belirtilmemişse 1 Yıl	TS 1203 EN 286-1, TS EN 13445-5, TS EN 764-7 standartlarında belirtilen kriterlere uygun olarak yapılır.
Kapalı genleşme tankları	Standartlarda süre belirtilmemişse 1 Yıl	TS 10576, TS 1911, TS 11490, TS EN 13831, TS EN 764-7 standartlarında belirtilen kriterlere uygun olarak yapılır.
Boyler ve akümülasyon tankları	Standartlarda süre belirtilmemişse 1 Yıl	TS 736, TS EN 12897+A1 standartlarında belirtilen kriterlere uygun olarak yapılır.
Boyama makinaları (kazanları)	Standartlarda süre belirtilmemişse 1 Yıl	TS EN ISO 11111-1, TS EN ISO 11111-7, TS EN 764-7 standartlarında belirtilen kriterlere uygun olarak yapılır.
Kriyojenik tanklar	TS EN ISO 21009-2 ve TS EN 14197-3 standartlarında belirtilen sürelerde	TS EN ISO 21009-2 ve TS EN 14197-3 standartlarında belirtilen kriterlere uygun olarak yapılır.
Buharlı pişirme kazanları	Standartlarda süre belirtilmemişse 1 Yıl	TS 11673 standardında belirtilen kriterlere uygun olarak yapılır.
Otoklav	Standartlarda süre belirtilmemişse 1 Yıl	TS EN 285+A1 ve TS EN 13060+A1 standartlarında belirtilen kriterlere uygun olarak yapılır.
Atmosferik, bombeli yatay veya dikey silindirik, prizmatik, çelik veya termoplastik, açık veya kapalı tehlikeli sıvı depolama tankı (3)	Standartlarda süre belirtilmemişse 1 Yıl	TS EN 12285-2, TS 8991, TS 712, TS EN 12573-1, TS EN 12573-2, TS EN 12573-3 standartlarında belirtilen kriterlere uygun olarak yapılır.
Atmosferik, dik, silindirik, yer üstü, çelik kaynaklı birleştirmeli, açık ya da kapalı tavanlı tehlikeli sıvı depolama tankları (3)	Standartlarda süre belirtilmemişse 10 Yıl	API 620, API 650, API 653 ve API 2610 standartlarında belirtilen kriterlere uygun olarak yapılır.
(1) LPG tankları, buhar kazanları, kızgın su kazanları, kriyojenik tanklar gibi standartlarında emniyet valf testleri bulunan ekipmanlar için emniyet valfleri, standartlarda belirtilen azami süreler içerisinde teste tabi tutulur.
(2) Seyyar veya sabit kompresör hava tankları ile basınçlı hava ihtiva eden her türlü kap ve bunların sabit donanımı.
(3) Tehlikeli sıvılar: aşındırıcı veya sağlığa zararlı sıvılardır.